Moru burdinaren herritik San Pedro ermitara

Erabiltzailearen aurpegia Angel Mari Tobajas 2025eko abenduaren 5a

Espeleologo batentzat arkeologia oso kontuan hartu beharreko zerbait da kobazulo orok aztarnategi bat har dezakeen unetik. Horregatik, espeleologia praktikatzen hasi berritan, berehala onartu nuen Arabako Errioxako La Hoyako Burdin Aroko herrixka ikusgarriko indusketen hirugarren kanpainan parte hartzeko eskaini zidaten aukera. 1976ko uztail hartan Arabako Armando Llanos arkeologo ospetsuaren zuzendaritzapean industen egindako egun bakoitza abentura eta aurkikuntza bat izan zen niretzat. Kontaezinak izan ziren jaso ahal izan nituen maisu-irakaspen zoragarriak, une bakoitza eta aurkikuntza bakoitza aitzakia egokiak gertatu baitziren horretarako. Hala ere, oraindik aurkitu ez den herriko nekropoliari buruzko eztabaidek eta bileretako iruzkinek piztu zidaten jakin-minik handiena. 

Antza denez, nekropolia herrixkatik kanpo zegoen baina inguru hurbilean, eta han egon zitezkeen ehorzketa eta ostilamendu motak herrixkak berak ekarritako materialak bezain baliotsuak izan zitezkeen.

Urteen poderioz, La Hoyako indusketetan parte hartu izana anekdota hutsa bihurtu zen, baina 1991n Moru mendiaren goialdean Burdin Aroko herrixka bat aurkitu zutela jakin nuenean, nire oroitzapenetan aztarka hasi nintzen berriro, Hoya herriaren eta Moru herrixkaren artean paralelismoak bilatzen saiatuz.

Inor adoregabetzeko asmorik gabe, Moruko herrixkari buruzko nire iritzia oso urrun dago Hoyako herrixka harrigarriari ematen zaion balioespenetik. Funtsean, bi herrixkak Burdin Arokoak dira, K.a. VIII. mendetik I. mendera bitartekoak; baina La Hoyako herrixkan geruza arkeologikotzat hartzen denaren indarra izugarria dela esan behar dugu, Moruko herrixkan, kasurik onenean, dituen 50 zentimetro txikiekin alderatuta. Horri gehitzen badiogu Moruko aztarnategia degradatu egin dela baso-ustiapenagatik, nekazaritza- edo abeltzaintza-jarduerengatik, materialen espoliazioagatik, harkaitzaren erauzketagatik eta gerra zibileko lubaki posibleren batengatik (horiek agerian geratu dira bertan egindako zundaketa arkeologikoetan), uste dut egokia litzatekeela indusketa integrala egitea, gera daitekeen gehiena berandu baino lehen berreskuratzen saiatzeko.

Bukatzeko, La Hoyako nekropolia aipatu nahi dut berriro, orain arte induskatutakoarekin bakarrik esan daitekeelako liluragarria dela aurkitutakoa. Zorte pixka batekin, historia errepika daiteke Moruko herrixkan, eta hango errausketa nekropolia aurkituko bagenu, agian herrixka bera baino hobi baliotsuagoa izango genuke. Horretarako, haren inguruan egon behar duela pentsatuta hasi beharko ginateke lanean, eta horrek Moru muinoaren hegal aldapatsuak eta San Pedrorekin lotzen duen gailur estua baztertzea beste irtenbiderik ez digu uzten. Gure ustez, hori izango litzateke Moruko nekropolia hartzeko lekurik aproposena, eta ermitak antzinako leku sakratu, magiko edo nekropolikoetan kokatzen direla aintzat hartzen badugu, iruditzen zaigu aukera handiak dauzkala San Pedro ermita inguruan egoteko.