1974ko urtarrilaren 4an Morkaiko Espeleologia Taldea sortu genuenean, gure bitartekoak urriak baino urriagoak ziren, eta, beraz, gure energia guztia Kilimon harana esploratzera eta aztertzera bideratzea erabaki genuen, garai hartan Elgoibarko udalerriaren parte baitzen eta, beraz, gure karst partikularra. Horixe izan zen, hain zuzen ere, gure asmamena, eta horri esker aurkeztu genuen 1983ko maiatzean Kilimon ibaiari buruz idatzi zen lehen txostena, Elgoibar, Mendaro, Mutriku eta Deba urez hornitzeko lurpeko urak hartzeko asmoz (Introducción al sistema hidrogeológico del Kilimón).
Gutxi-asko, Kilimon ibaiak segundoko 60 litro asetzeko adina emari zuen, edateko uraren gure eskaerari erantzuteko beharrezkotzat jotzen zirenak. Baina, agorraldian, Kilimoiaren emaria segundoko 150 litrotik jaisten denean, emaria etengabe edo bat-batean jaisten hasten da, eta bat-batean segundoko 60 litrotik beherako balioak ematen ditu 5-12 orduko aldietan. Gainera, etenaldi edo emari-jaitsiera horiek areagotu egiten dira agorraldia luzatzen doan heinean, 24 orduz luzatzeraino ur emaririk gabeko tarteak.
Kilimon ibaiaren emarien portaera aldakor horiek ikusita, argi zegoen beraz B plan bat behar zela aldi baterako emari-urritasun horiek estaltzeko, agorraldia bezalako garai konprometitu batean. Hori dela eta, Kilimon haranean bertan egiaztatu ahal izan genuenarekin eta Gipuzkoako Foru Aldundiko Baliabide Hidraulikoen eta Geotekniaren buru Patxi Tamés Urdiainek pertsonalki eman zigun informazioarekin, badakigu 1986tik 1988ra 150 metro arteko sakonerako zundaketa batzuk egin zituztela Kilimon haranean, lur azpiko ur sakonen ponpaketa emari-akats horiek zuzen zitzaketen zehazteko.
Gaur egun, Kilimon ibaiaren haran karstiko miresgarritik paseatzen badugu, hiru ponpaketa-estazio txikirekin topo egingo dugu. Estazio horiek ustiapen-putzu banaren gainean daude, eta Kilimon ibaiaren emaria eskatzen den gutxienekora iristen ez denean hasten dira martxan. Espeleologian jardun dudan 50 urte baino gehiagoan Kilimoiari buruzko gure ezagutzak aurreratu duen guztia gorabehera, ziurtatu dezakedan gauza bakarra da erraza dela jakitea nondik datorren gure eguneroko ogia, baina gure eguneroko ura nondik datorren jakiteko galdera asko ditugula oraindik argitzeko.