Zer izan da zuretzat sari hau?
Hunkigarria izan da. Baina beste gauza bat nabarmendu nahiko nuke: Debegesak balioak suspertzeko egiten duen lana. Balioen kontzeptu horiek indartzeko, tresna batzuk erabiltzen ditu Debegesak, eta tresna horietako bat da urtero antolatzen duten sariketa hau. Nere aurreko biak balore heroikoengatik nabarmendu zituzten [Maria Teresa Gantxegi eibartarra eta Gemma Agirregomezkorta elgoibartarra], baina nire kasuan aipatu dituzten balioak gehiago dira betebeharrak. Ez dira aparteko ezer, eta normaltzat hartu beharko genituzke. Halaxe izan da gure denboretan. Baliteke azkeneko urteetan sistema honetan beste balore klase batzuek hartu izana indarra, eta gaur dena dirutan neurtzea. Nire kasua anekdotikoa da beraz, baina hemen gertatzen dena da, ipuinetan moduan, pertsonen ipuinak erakargarriagoak egiten direla.
|
|
Ni familia pobre batean jaio nintzen, eta 15 urterekin, lanean hasi nintzen Danobateko bulego teknikoan, aprendiz. Ez nuen unibertsitatera joateko aukerarik izan, baina zorte bat izan nuen: Elgoibarren egon ziren eskola guztietan ibili nintzen, eta orduko Lanbide Heziketa hura ere oso baliagarria egin zitzaidan bizitzan. Horrez gain, zorte handia izan nuen, garai hartan oso berritzailea zen enpresa berri batean hasi nintzelako lanean, espiritu sozial handiko enpresan, Danobaten. Orduan ez zen kooperatiba oraindik, baina bai sozietate berezi bat zen, sartzen ginen momentutik langileak bazkide egiten ginelako, dirurik jarri gabe. Danobat hazten joan zen, eta eskola izugarria izan zen niretzat, oso jende ona, trebea eta jantzia topatu nuelako han. Lehenengo urteetan lanean eta Eskola Profesionalean ibili nintzen ni batera, eta zirkunstantzia batzuk tarteko, akaso azkarregi, bulegoko teknikoko jefe egin ninduten [1961]. Ondoren, Danobatek kooperatiba izan behar zuela erabaki genuen, jakina, eta une horretan gerente izendatu ninduten [1966].
Danobat, Eguzki eta Acme-Debaren aldi baterako bateratzea ere barru-barrutik bizi izan zenuen.
Bai. Aldaketa garaia iritsi zen. Garai hartan bazen Elgoibarren Danobatez gain, beste kooperatiba garrantzitsu bat: Eguzki eta bazegoen zer izaera hartu erabakitzen ari zen beste enpresa bat: Agme-Deba. Orduan fusio prozesu bat jarri genuen martxan, Danobat eta bi horien artean. Komertzializazio, teknika, diseinu eta finantza alorrean elkarrekin egiteko batu ginen lehenengo, eta gero etorri zen fusioa, eta kooperatiba izaera hartzea (1969). Danobat Sociedad Cooperativa izena hartu genuen, Danobat zelako historikoki hiruretan lehena eta izenak ere ondo adierazten zuelako fusioaren izpiritua: Danok bat.
“Danobatek kooperatiba izan behar zuela erabaki genuen, jakina”, esan duzu. Zergatik zenuen horren argi kooperatiba izan behar zuela?
Danobat enpresa sozial bat zelako. Sabino Osoro Unzueta zeukan izena garai hartan enpresak. Sozietate Anonimoa edo Kooperatibaren alde egin beharra zegoen, baina, eta gehiengoak bigarrena aukeratu zuen. Kooperatiben sistemak ezin zuela luzaro iraun esaten zuenik ere bazen, baina atera kontuak noraino iritsi den! [Jose Maria] Arizmendiarretaren bisioa sekulakoa izan zen. Ni enpresa egituraren aldekoa naiz, eta esango nizuke eredu guztiak izan daitezkeela onak. Non, zeinekin, zein momentutan... faktore askok eragiten dute hor. Zein da hobea galdetzen badidazu, esango dizut denak direla onak, baina kooperatiba dela hobea. Baina gauza bat izan argi: batzuetan, ‘hau da hobea’ esaten dugunean, tendentzia izaten dugu bestea derrigor txarra dela pentsatzeko, eta hori ez da zuzena.
Eta zurrunbilo horretan zeundela, beste bide bat hartzeko unea iritsi zitzaizun. 1974an Danobat laga eta Maherholding sortu zenuen, erreminta makinaren alorreko beste enpresari batzuekin elkarlanean.
Bai. Danobat lagatzeko momentu hori nahikoa gogorra egin zitzaidan, batzuek ez zutelako ulertu. Hala ere, Ikusi nuen beste modalitate batetako enpresa egin behar zela, baina ezin zela kooperatiba izan, prozesu horretan sozietate anoninoak sartu zirelako. Eta halaxe Danobat laga, eta Cruz Arriola, Juan Gabilondo eta beste batzuekin batera, Maherholding sortu genuen. Hemen ez zen ezagutu ere egiten berba hori: holding. Eredua bera Inglaterratik kopiatu genuen, eta momentu hori nahikoa gogorra izan zen. Enpresa berriak sortzea zen Maherholdingen funtzioa.
Maherholding eratu aurretik, hala ere, eta artean Danobaten zeundela, Caja Laboral Popularreko Batzorde Errektoreko bazkide ere egin zintuzten. Ze oroitzapen dauzkazu?
Lau urte egin nituen han, eta ikaragarri ikasi nuen. Sekulako taldea topatu nuen han: On Jesus Maria Arizmendiarreta, Alfonso Gorroñogoitia, Jose Mari Ormaetxea, Jesus Larrañaga, Felix Aldabaletreku... Sormen handiko gizonak ziren. Ikaragarri ikasi nuela diot, baina, beharbada, ikasi behar nuena baino gutxiago, gauza larregietan nenbilelako
Inork ezdu zalantzan jarriko ekimen handiko gizona ez zarenik.
Ekintzailea naiz, bai, baina ez sortzez. Ekintzailea, egin, egin naiz. Prozesu batek egin nau ekintzaile. El hombre es él y su circunstancia (Ortega y Gasset). Pertsona on eta langile askorekin lan egiteko zortea izan dut nire bizitzan, eta sarritan nik ditudan gabeziak besteek estali dituzte, eta alderantziz. Badaude beste inoren beharrik gabe fenomenoak direnak, baina gehiago dira bestelakoak: beste batzuekin osagarri izanda, egin direnak handi. Eta oraingoan, niri egokitu zait bandera eramatea, baina bandera horren atzean jende asko dago.
26 urterekin Danobateko gerente zinen. Gaur egun ia pentsaezina da.
Terreno labainkorra da hori, baina zera pentsatzen dut: 15 urterekin lanean hasten denak oztopo asko gainditu behar dituela berak bakarrik. Ni lanean hasi nintzen urte hartan, 1959an, sekulako krisia egon zen, gainera. Zeharo ezberdina zen gaurkoarekin alderatuta, baina erreminta makinaren eta beste gauza askoren azkena zela ere pentsatu genuen. Ez dago eguneroko zailtasunek ematen dutena baino eskola hoberik. Esango nuke, gainera, beste tankera bateko pertsonak ginela gu orduan.
Zer esan nahi duzu? lanari beldurra diogula, akaso?
Jakintza unibertsitatean hartu duenak badu oinarri bat, eta sarritan pentsatzen du horrek halako postu batean kolokatzea ahalbidetuko diola. Eskola gabea, baina, prozesu ezengokor batean dago hasieratik, eta horrek berak lana bilatzera eta ardurak hartzera bultzatzen du. Garbi dago geuk ere ez dugula nahi izan gure seme-alabentzako guk izan genuena, pentsatzen genuelako guk izan ez genuen hori hobea zela, baina, beharbada, gauza batzuetan oker geunden. Arizmendiarretak beti esaten zuen lana dela kapital inportanteena. Baina lana egin, egin, behar da.
Lana eskubidea dela esango dizu norbaitek.
Lana eskubidea da, bai, baina landu behar den eskubidea; esfortzua eskatzen duena. Aukera eman behar diegu gazteei, baina bultza egin behar diegu. Aipatu ditugun enpresa horiek guztiak sortu zirenean, ordu asko egiten genituen lanean kobratu gabe, eta etxera eramaten genuenarekin justu-justu izaten genuen argia eta fideoak ordaintzeko. Pentsatzea orain beste modu batean sortuko ditugula gauzak oker handia da. Ez gara kontziente, baina modu horretan pentsatuta, kapitalismo basati hori ari gara elikatzen. Sistema basati horrekiko askatasun bat lortzeko, sendo egin behar dugu lan eta austeritatean, luxurik gabe, bizitzen ikasi behar dugu. Ser y no poseer. Bada, horixe. Ni, adibidez, 40 urte egin arte, gurasoen etxean egon nintzen bizitzen, alokairuan. Eta ordurako ardura postu askotatik pasatutakoa nintzen. Baina ez pentsatu gerora zoriontsuagoa izan garenik e! Zoriontasuna egokitzapen prozesu bat da, eta hor bai guk zortea izan dugu, behetik gora etorri garelako.
Ikasi eta lan. Txandakako Ingeniaritza gogorarazi dit horrek. EHUren eskaintzan sartu berri da orain. Zer balorazio egiten duzu?
Oso positiboa. Eredu horrekin maiteminduta nago ni. Lana eta ikasketak uztartzea da eredurik onena. Eskolan informazioa lortzen du ikasleak, baina jakintza, informazio hori aplikatzen duenean lortzen du. Gogorra da gauza biak alde batera egitea, baina emaitzak hobeak dira. Danobaten hasi nintzean, 8:30erako joaten nintzen ni lanera, eta 17:30ean irten, merienda hartu eta 18:00etan eskolara, 21:00ak arte. Eta hori astean sei egunetan.
Kapitalismo basatia aipatu duzu. Euskadiko Kutxan ibilitakoa zara zu. Ikuspuntu horretatik zer balorazio egiten duzu?
Caja Laborala aitzindaria izan da. Nik pentsatzen dut bai Caja Laboralaren eta bai Kutxabanken ereduak biak direla oso onak gure Euskal Herriarentzat, gizarte ekintzan inbertitzen dutelako. Kutxabanken “bank” horrek erreperaro pixkat ematen du, baina, ez, gaur daukaguna ona da. Kasu bietan herria ordezkatuta dago. Zaindu beharrekoak dira bi eredu horiek. Globalizazio honekin, hori bai, ez gaude arriskutik salbu.
59ko krisia aitatu duzu. Orain ere ez dira garai onak. Zein da burua ur azalera ateratzeko bidea?
Erreminta makinan ibili naiz ni beti, eta krisialdietan gure sektorea izaten da beti jausten lehenengoa. Oraingoan ez, baina. Esportazietan sendo gabiltza, eta horri esker, besteak baino hobeto gaude orain. Krisiak beti egon dira, eta egongo dira, baina egia da oraingo hau dela dagoen krisirik zatarrena. Gauza asko egin dira ikaragarri gaizki eta pentsatu gabe inbertitu da dirua. Eta gainera kontrola erabatekoa da. Baina lan eginda irtengo gara hemendik ere.
49 urte egin dituzu erreminta makinaren sektorean. Zeintzuk dira gaur egun dituen beharrik handienak?
Badirudi bankuen egoera ez dela oso ona. Zorpetze handia dute, eta goitikako kontrol handia, eta jakina, dirua emateko orduan, beldur handiarekin jokatzen dute. Eta hori izan daiteke ahultasun handiena une honetan.
Behin baino gehiagotan aipatu duzu denetik behar dela, eredu guztiak direla onak. Gure bailarako enpresa hein handi batean erreminta makina da. Espezializazio hori ona edo txarra da? Erreminta makinari horren lotua egotea ez da arrisku bat?
Espezializazioa eta jakintza eskutik doaz beti, eta berez, espezializazioa ona da, baina, jakina, arriskua ere badu. Baina ezin gara abantailekin bakarrik gelditu. Arriskuak ere hartu egin behar dira.
Arizmendiarreta aipatzen duzu sarri. Elkartasuna lehenesten zuen hark. Enpresa munduan badago elkartasunarentzako tokirik?
Soziedate Anonimoetan zaila da, baina ez bakarrik ugabazen ikuspuntutik e! Kooperatibetan, aldiz, indar handiago du elkartasunak. Batean lanik ez badago, bestera bideratzen dira langileak. Horretarako aukera handiagoa dago.
Enpresa mundua alde batera laga gabe, Elgoibar Ikastolako presidente ere izan zinen, abertzaletasunak bultzatuta. Zer oroitzapen duzu garai hartaz?
Ni iritsi nintzenerako garrantzitsuena eginda zegoen Ikastolan. Ikastolari forma juridikoa emateko sartu nintzen ni han, eta niretzako, jakina, kooperatibaren eredua egokitzen zen ondoen ikastolara. Presidente sartu aurretik, berriz, puntualki saiatzen nintzen laguntzen. Akordatzen naiz Juan Jose Araolaza etorri zitzaidala behin esanez Madrildik ez zetorrela dirurik eta ia atern bat jotzeko aukerarik ikusten nuen. Garai hartan AFMren bitartez behin baino gehiagotan joaten nintzen ni Madrilera, eta beste gestio bat egitera joan ginen aldi batean han joan ginen Cruz Arriola, Iñaki Pascual durangarra eta hirurok Kultura ministroarengana, Jesus Mari Arizmendiarretaren bitartekaritza lagun. Carrero Blanco hil bezperan izan zen. Carrero Blanco hil zuten lekutik ehun metrora geunden gu.
Erretiroa hartu zenuen, baina lanean jarraitzen duzu Anateusk proiektuan. Nola daude kontuak?
Proiektu berritzailea da, ezinduekin eta ezinduentzat lan egiteko proiektua, baina garai txarra da proiektu horretan sakontzeko. Diru laguntzak behar ditugu, eta administrazio publikoek ez dute dirurik. Elgoibarko Udala, adibidez, oso ondo portatu da, lokala laga digulako eta programa batzuk egiten ere lagundu digulako, baina guk gehiago nahi edo behar genuen.
Eneko Kortabarria sozioak, baina, pasio bereziz bizi du proiektua, eta ilusioz gaude.
Ardurak zahartu egiten ei du, baina zure kasuan ez da betetzen. Bizi jarraitzen duzu, sortzeko gogo handiarekin.
Etorriko da gelditzeko eguna. Zahartze Aktiboaren eta Belaunaldien arteko Elkartasunaren Nazioarteko Urtea da 2012a, eta zaharrek aktibo egoteko gomendioa egiten diete. Ikuspegi egoista batetik normala da, aktibo dagoenak botika gutxiago kontsumitzen dituelako eta horrenbestez merkeagoa delako. Nik beti irakurri izan dut gainera pertsona aktiboak bizi itxaropen luzeagoa duela, baina orain gutxi irakurri dut beste ikerketa bat guztiz kontrakoa esaten duena, eta larrituta nago. Baina nik pentsatzen dut ezin direla halako gauzak orokortu. Nire moduko pertsonek deformazio bat daukagu. Erretiroa hartu nuean ere, ikasteari eman nion nik, eta orduan laneko segurtasunaren gainean landu nituen ideia batzuetatik proiektu bat abiarazi zuten gero: Fasys. Laneko segurtasunaren inguruan daukagun kultura, errua beti ugabazabari botatze hori, ez da zuzena. Eta errua denena da, eroso ez zaizkiolako betaurrekoak jartzen ez dituen langiletik hasi eta ugazabaraino. Nire tesia hau da: Segurtasunaren eta osasunaren gaineko jokabidea izan behar dela balore bat, eta ez lehentasun bat. Lehentasunak aldatu daitezkeelako, baina baloreak ez. Balore bat geure egiten badugu, oso zaila da hori aldatzea. Lortuko bagenu enpresa bateko denek barneratzea garrantzitsuena osasuna eta segurtasuna dela, gauza asko automatikoki egingo genituzke. Babes neurriak jarri egingo genituzke, eta erabili, eta erosoa ez bada, denok jarriko ditugu bideak hori aldatzeko eta erosoagoa egiteko.
Nik errespetatzen dut hala pentsatzen dutenak, baina nik ezin dut. Ni ez nintzen pozik jubilatu, baina obligazio moral bat zen. Arrazoizkoa hori zen, nik beste bati lekua lagatzea. Jubilatuok, gainera, badaukagu lanean jarraitzeko aukera, doan. Nagusilan, adibidez. Horrek bai merezi dutela sariren bat! Nik uste dut gizarteari eta, bereziki pertsona askori, asko zor diedala. Hori bai nik laguntzeko aukeratu dudan bidea erraza da Nagusilanekoek aukeratu dutenarekin alderatuta. Nik dakidanean laguntzen dut, bizi osoan egin dudan horretan, eta haiek, berriz, inork nahi ez dituztenak egiten dituzte. Haiena, bai, meritua!
Makina bat ordu sartuko zenituen zuk hango edo hemengo erakundeetan. Nola konpondu zara familia eta lana uztartzeko?
Sasoi hartan etxekoandrea, ama, izaten zen etxeko lan guztiez eta seme-alaben heziketaz arduratzen zena. Haiena bai meritua!. Gure tentsioak, gure buruhausteak...denak aguantatu behar izaten zituzten. Nik, gainera, asko bidaiatzen nuen, eta egonaldi luzeak egiten nituen kanpoan, makinak saltzeko. Eta orduan ez zegoen sakelako telefonorik eta ezer!. Orduko emakumeei omenaldi bat egin beharko genieke.
Ainara Argoitia