•Etsaingo azken euskalduna
•Jarraidura eta irekidura
Beharbada, hau da seigarren ataleko ideia nagusia. Jon Sarasua irakasleak plazaratutakoa da, eta euskaldunon historia bi kontzeptu horien uztartzean laburbil daiteke. Sarasuak berak bideoan esaten digun moduan, jarraidura, jaso duguna hartu, hortik bizi, hori garatu eta hurrengo belaunaldiei transmititzeko sena da. Irekidura, berriz, garai eta egoera politiko, ekonomiko eta kultural berriek dakarzkigutenari irekiak egotea da; datorrenari aterik ez ixtea, finean.
Euskararen eta Euskal Herriaren historia jarraiduraren eta irekiduraren arteko etengabeko dialektika da, Sarasuaren ustez. Euskara ez da aspalditik datorren esentzia bat; euskara, ezer bada, herri hau mendeetan zehar ibili izanaren edo existitu izanaren ondorioa da.
Jarraiduraren eta irekiduraren arteko uztarduraren adibide dira, besteak beste, euskal kantagintza edota bertsolaritza.
•Ez Dok Amairu!
60ko hamarkadan hasi zen bistaratzen euskal kantagintza berria. Irigaraik bideoan dioen moduan, bazirudien euskalduna iraungia zela, itzalia, baina ordura arte zokoratua, menderatua eta ezabatua zirudien hura berpizten hasi zen. Euskara bera ere etxe-zulotik plazara irteten hasi zen, eta, testuinguru horretan, gurean, musika eta kantagintza izan ziren munduan gertatzen ari zen aldaketaren islarik naturalena. Mixel Labéguerie kantari lapurtarrak, adibidez, jauzi kualitatiboa ekarri zuen kantagintzara; kanta politikoak eta pertsonalak jaso zituen, eta gizartearen kezkak kantatzen hasi zen. Irigaraik dioenez, handik aurrera, euskal kantagintza ez zen beste batzuen kopia izan. Geu ere, geure mundutxotik, gai ginen gure kantagintza sortu edo egiteko.
Gazte haien jarduerek oihartzun zabala izan zuten gizartean, baina ez pentsa denek ondo ikusi zutenik aldaketa hura. Gainera, Espainiako gobernuaren zentsurak eta debekuek are eta gehiago zailtzen edo oztopatzen zuten taldearen dinamika. Ez Dok Amairu taldea 1972an desegin zen, baina bide berriak zabaldurik zeuden, eta euskal kantagintza oparoa izan zen hurrengo urteetan. Eta ez kantagintzan bakarrik; antzerkian, arte plastikoetan edo literaturan ere eragina izan zuen, eta Irigaraik dioenez, produkzioa euskaraz egiten zen gehienbat, baita erdaldunen artean ere.
•Bertsolaritza, sortzeko eta bizitzeko
Hori dena lortzeko, bertsolaritzak bere burua autoantolatzen jakin du. Bertsolaritza, ekosistema moduan antolatzen asmatu dute bertsozaleek, eta tradizioaren eta sorkuntzaren arteko gurutzaketa propioa eta alaia eratu dute. Bertsolaritzari lotutako tradizioa hartu zuten, baina ez iraunarazi behar zen zerbait moduan bakarrik ulertuta. Sarasuaren esanetan, bertsolaritza ez zuten ulertzen iraute huts modura, sortzeko edo bizitzeko kultura-modu bezala baizik.
•Ikastolak
Irigaraik, berriz, ikastolen sortze-eta garatze-prozesuan erdaldunek izan zuten papera azpimarratzen du. Gure herri handietan eta hirietan erdaldunak gehiengoa ziren; hala ere, erdaldun abertzaleek eta euskaltzaleek euskararen aldeko apustua egin zuten. Euren ondareak, denbora eta energia jarri zituzten hemengo hezkuntza euskaraz ere izan zedin.
•Euskara batua 1968an
Sorreratik beretik batek baino gehiagok euskara batua errezeloz hartu bazuen ere, hizkuntza estandarrak bere bidea urratu zuen; komunikabideetan eta ikastoletan, batez ere.
•Herri-ekimena eta euskara-elkarteak
Denboran salto txiki bat eman, eta XX. mendeko azken bi hamarkadei erreparatu genien ondoren, garai hartako euskalgintzaren mapa errepasatzeko. Herri-ekimenari esker sortutakoei dagokienez, irakaskuntzan ikastolak eta herri-eskolak geneuzkan; aldizkariak, irratiak eta Euskaldunon Egunkaria, komunikabideetan; gau-eskolak eta euskaltegiak, helduen euskalduntze-alfabetatzean; Euskal Herrian Euskaraz, hizkuntzaren defentsan; bertsolaritza, literatura, musika... Sarasuaren ustez, azpimarratzekoak dira, benetan, hiztun-komunitate moduan izan dugun nortasun-sena, batetik, eta gure herriari darion autoeraketa-sena, bestetik. Haren esanetan, autoantolatzeko eta sareak sortu eta kudeatzeko jenio edo nerbio berezia izan du gure hiztun-komunitateak. Aretxabaletarrak dioenez, oso herri gutxitan daude, inon baldin badago, herri-ekimenean oinarritutako antzeko berreskurapen-prozesuak. Hori inportantea da, haren ustez, zer izan garen eta zer garen ulertzeko.
•Euskara eta mundu digitala
Iratxe Esnaola informatika-ingeniariaren ustez, argi izan behar dugu mundu digitalak, bere horretan, ez duela miraririk ekarriko. Mundu digitalean parte hartzeagatik ez da euskararen egoera aldatuko. Esnaolaren esanetan, mundu birtuala mundu errealean egin eta lortzen dugunaren isla izango da.
Edozein modutan, Esnaolak bideoan dioen moduan, badakigu euskaldunon komunitatea konprometitua dela, eta beti egokitu dela garaian garaiko beharretara, eta kasu honetan ere hala izan da. Horren adibideak ditugu, esaterako, Wikipediak hasieratik izan duen bilakaera, askotariko gai ezberdinen inguruan sortu diren blogak, edo atari digital hau bezalako euskarazko komunikabideak.
Euskaldunon gaur egungo bizimoduak beste eremu bat du begien aurrean, gure egunerokotasunaren parte bilakatu dena, gainera, eta euskara eremu horretara ere ekarri behar dugu. Aurrerantzean, euskararen garapena mundu teknologikoari lotuta ere etorriko da.
Sarasuaren ustez, gure seme-alabentzat hautu bat izango da euskaraz bizitzea. Teknologia berriek ekarri duten eskaintza zabal, interesgarri eta aberats horren aurrean (etxe barruan ez ezik, norberaren baitan ere sartu dena), eguneroko hautua izango da euskaraz bizitzea.
•Botila apurtuta dago!
XXI. mendean sartu berri garen honetan, beraz, euskal komunitatea pentsaezina zen egoeran dago: euskara izugarri zabaldu da mundu digitalean; Interneti esker, hiztun-komunitateak mundu fisikoaren mugak gainditu ditu; milaka ikasle euskaldundu dira; ehunka disko eta liburu plazaratzen dira ... Kopuruak handiak eta onak dira.
Maila kualitatiboan, baina, Sarasuaren esanetan, huts egiten hasi gara. Besteak beste, ez dugulako lortzen euskalduntzen ditugun belaunaldi horiek euskaldun izateko borondatea ekoiztea euren baitan. Inoizko hiztun-kopururik altuena izateak ez du esan nahi hizkuntza- komunitatea ondo dagoenik, eta Sarasuak bideoan esaten digun moduan, ikuspuntu mediku batetik, hiztun-komunitatea gaixorik dago, eta gaixotasuna serioa da.
Zer ikusi nahi dugu, botila erdi beteta ala erdi hutsik? Sarasuaren ustez, galdera ez da zuzena, botila zulatuta dago eta. Botila betetzen da, komunitatearen ahaleginari esker, baina zulatuta dago, eta gaur irabazten duguna bihar galdu egiten da. Botilak duen zuloa konpontzen ez badugu, ez dago botila betetzerik. Bestalde, aldarte- edo jarrera-kontua ere badago. Sarasuak dioenez, ikaragarria da gure komunitateak egindako lana eta ahalegina, eta baita emaitzen parte bat ere, eta horrek ematen digun pozak eta harrotasunak izan behar dute aurrera egiteko energia-iturri.
•Negarra begietan eta irria eta euskara ezpainetan
Oso atzera begira ekin genion Euskara Jendea ikastaroari, baina, poliki-poliki, iritsi gara gure hizkuntzaren historia ezagutzeko antolatu dugun ikastaroaren amaierara. Eta ikusten dugu XXI. mendera ere bizirik iritsi dela euskara-jendea. Ez, beharbada, nahiko genukeen bizi-indarrarekin, baina handia da hizkuntza-komunitate txiki honek egin duen ibilbidea.
Zergatik egon dira lotuta hainbeste mendetan herri hau eta euskara? Sarasuak dioen moduan, komunitateak sortzeko hainbat arrazoi edo irizpide egon daitezke (lurraldea, sinesmena ...), baina, gure kasuan, mundu honetan gaudenetik, mendez mende, hizkuntza izan da komunitateak bere burua definitzeko hartu duen irizpidea. Irigarairen esanetan ere, euskara eta euskal jendea dira Euskal Herria ardazten duten elementuak.
Gaur egun, baina, Euskal Herrian euskalduna izatea aukera edo hautu pertsonala eta kontzientea da, eta herri hau etorkizunean euskaldun izateko behar duen ekosistema ez badugu nahikotasun-maila batean ziurtatzen, gureak egin du, herri edo komunitate moduan.
•Eskerrik asko, Xamar!