Euskal Filologian doktorea da, eta EHUko irakaslea izateaz gain, EHUko Euskara Zerbitzuaren zuzendaria ere bada. 1990ean sartu zen Euskaltzaindiako Gramatika Batzordean, graduko ikasketak amaitu berritan beka batekin, Euskaltzaindiak eskura zuen Orotariko Euskal Hiztegirako corpusa maneiatzeko, eta 2003an euskaltzain urgazle izendatu zuten.
• Euskararen gramatikaren arauak, azalpenak eta adibideak bildu, osatu eta sakondu ditu Euskaltzaindiak, eta ‘Euskararen gramatika’ izenburupean argitaratu ditu. Lan mardula egin duzue. Zer jaso duzue lan horretan?
Euskaltzaindiak emandako arauak jasotzen dira gramatika berrian, hizpidera etortzen denean, baina nik ez nuke esango horregatik gramatika arauemailea denik; ez da gramatika teorikoa ere, nahiz kontuan hartzen dituen azken urteetan egindako ikerketa teorikoak; batez ere gramatika deskribatzailea da: gure idazle zaharrek, gure arbasoek euskara nola erabiltzen zuten aztertu, eta azterketa horretatik ondorioak atera, deskribapena egin, gogorarazteko egitura jakin bat era jakin batean erabiltzen dela eta ez beste era batean… Gaur egungo gramatika da, baina euskararen tradizioa jasotzen da, noski, gaur egunera arteko tradizioa.
• Zer garrantzi dauka lan honek? Zein izan da lan honen helburua?
Helburua izan da XXI. mendeko gramatika bat egitea. Orain arte egin ditugun gramatikak (Euskal Gramatika: Lehen Urratsak I-VII) eguneratu eta osatu, eta gaur egungo testuinguruan homologatutako gramatika bat egitea: katalanen (Institut d’Estudis Catalans), galegoen (Real Academia Galega, RAG) eta gaztelaniaren (Real Academia Española, RAE) akademiek egindako gramatikekin homologatuta, edukiei, kontzeptuei eta terminologiari dagokienez.
• Nola egin duzue lana? Talde-lana nabarmendu duzue.
Bai, talde-lana nabarmenduko nuke nik. Kapitulu guztiek dute bere txostengilea, baina gramatika hau ez da hain bat egileren kapituluen bilduma huts bat: kapitulu guztiak pasatu dira batzordetik eta beste batzordekideen eskuetatik (bileretan, baina batez ere etxean egindako lana nabarmenduko nuke: batzordekideek, beren kapituluez gain, beste batzordekideen kapituluak aztertu behar zituzten, xeheki aztertu ere: kapitulu bakoitza gutxienez bi batzordekidek gainbegiratu behar zuten). Batzordean eman zaie azken ukitua eta azken onarpena kapitulu guztiei: adostasuna bilatu da, eta hartu beharreko erabaki guztiak denon artean hartu ditugu; alde horretatik begiratuta, gramatika osoaren erantzukizuna batzorde osoarena da. Bestalde, gramatikaren edizio-lana ere zaila eta neketsua izan da, txostengile bakoitzak bere estiloa duelako: hala ere, estilo eta erredakzio-kontuetan batasuna eman nahi izan diegu kapitulu guztiei, ahal izan dugun neurrian. Inprentako probak zuzentzen eta gai-aurkibidea egiten ere ordu asko eman ditugu.
• 2.000 orrialdeko lana da. Azken hamar urteotan egin duzue, baina askoz lehenagotik hasi zineten oinarriak jartzen. Zeintzuk izan dira aurrekariak?
Aurrekariak edo oinarriak batzordearen Euskal Gramatika: Lehen Urratsak (EGLUak) gramatika sorta izan da, zazpi guztira. Lehenbizikoa 1985ean argitaratu zen eta azkena 2011n. Haiek osatu, zuzendu eta eguneratu ditugu gramatika berria osatzeko. Izan ere, lehenbiziko bi EGLUetan ez genituen eskura gaur egun ezinbestekoak diren lan-tresnak: datu-baseak, corpusak, baliabide informatikoak... Lehenbiziko bi liburukietan lan handia zegoen hango edukiak osatzeko, zuzentzeko eta eguneratzeko.
• Hizkuntzak bizirik daude, aldatu egiten dira. Egon al da 80ko edo 90eko hamarkadan argitaratutako lanetatik oraingora aldaketarik?
Bai, jakina! Unibertsitateetan euskal ikasketak eskaini dira 80tik aurrera, eta arloaren ikuspegia asko aldatu da harrez geroztik: artikulu akademikoak, doktoretza- tesiak, argitalpenak… milaka egin dira, eta horrek asko aldatu du arloaren egoera: asko aurreratu da arloko ezagutza (beste arloetan bezala), eta ezagutza berri hori gure gramatikan ere txertatu nahi izan dugu, guk geuk kontsultatuz edo kasuan kasuko adituei kolaborazioa eskatuz. Esan duzu hizkuntzak bizirik daudela: egia biribila… Hizkuntza-egitura batzuk zaharkituta geratu dira; eta berriak sortzen dira; berriagoetan, batzuk ondo txertatu dira euskaldunen artean: gramatika berrian, begiratu diogu tradizioari, baina gaur egungo egoerari eta etorkizunari ere bai. Gaur egungo erabiltzailearentzat egin dugu. Batez ere jaso eta aztertu ditugu gaur egungo euskaldunak eskura dituen egiturak, eta ia maila anekdotikoan utzi ditugu egitura zaharkituak, eta jadanik erabiltzen ez direnak.
• Datorren hamarkadan erreferentziala izatea nahiko lukeela esan zuen Miren Azkaratek aurkezpenean. Zein erabilera izango du lan honek? Norentzat izango da?
Ez da erraza gramatika bat egitea, eta ez dira asko egiten. Talde-taldean, are gutxiago. Horregatik, urte batzuetan gramatika-lanetan erreferente izango dela uste dugu. Euskara lanbidetzat duen edozein profesionalentzat da: euskara irakasleentzat (batxillerrean, euskaltegietan, unibertsitatean…), euskara-teknikarientzat, itzultzaileentzat… euskararen inguruko ikasketak egiten ari diren ikasleentzat (filologo, itzultzaile…).
• Jaso duzuen gramatika arauemailea da ala informatiboa? Euskaraz zuzen idazteko arau horiek betetzera derrigortuta gaude ala zuzena izateko egon daitezke aukera bat baino gehiago?
Lehen esan bezala, ez da arauemailea, nahiz arauak aipatzen diren. Euskara batuan ari garela, arauak errespetatu egin behar dira; baina euskaraz gauza asko ez daude araututa (hiztegiaz eta aditzaz aparte), eta hor sartzen dira estilo-kontuak: beti daude aukerak ideia baten berri beste era batera emateko, eta zuzenak denak. Inork ez gaitu derrigortzen nola idatzi behar dugun, euskara batuko arauetatik aparte, bai eta euskararen arauetatik aparte: egitura okerrak hobe litzateke ez erabiltzea, nahiz kalean entzuten ditugun.
• Zein berritasun jaso dituzue lan honetan?
XXI. mendeko gramatika, kontzeptuetan eta terminologian, formalki ere idazlan trinkoagoa eman diogu liburuari, literaturako adibideak testuan bertan txertatuz. Adibideak gaur egungo grafiarekin jarri ditugu eta azken urteetako adibideei pisu handia eman diegu; literatura zaharreko adibideei pisu txikiagoa, eta laburtuta eman ditugu, erabiltzaileak errazago ulertzeko. Edukien aldetik, ‘hitz ordena’ kontzeptua ikuspegi zabalago batetik aztertu da, eta ‘sintaxi egitura’ eta ‘informazio egitura’ bereizi dira; ‘deklinabide’ eta ‘kasu-sistema’ kontzeptuak bereizi ditugu, bai eta ‘kasu atzizkiak’ eta ‘postposizio atzizkiak’ ere; argumentu egiturak’ eta ‘paper tematikoak’ kontuan hartu ditugu aditzen sailkapena egitean, eta hitz elkarketa eta eratorpena aztertzean; morfologia lexikoari zazpi kapitulu eskaini dizkiogu: Euskaltzaindiak hitz-elkarketaz argitaraturiko lau liburukiak laburtu eta eratorpen-atzizkiak banan-banan aztertu ditugu; izenari, adjektiboari, izenordainei, adberbioari, determinatzaileei eta aditzei eskainitako kapituluak sakonki berritu ditugu…
• Non kontsultatu daiteke Euskararen Gramatika?
Oraingoz papereko formatuan bakarrik dago eskura. Hemendik denbora batera sarean kontsultatzeko moduan eskainiko dela agindu zuen euskaltzainburuak liburuaren aurkezpenean, “gehiegi luzatu gabe”. Urtebetera edo bi urtera izango da, baina nik ezin dut aldez aurretik zehaztu.
Euskaltzaindiaren Gramatika batzordeko burua den Pello Salabururen azalpenak XXI. mendeko 'Euskararen Gramatika' argitalpenean jaso dutenaren inguruan: